«Калі б вечарам, у глухую восеньскую ноч, адкінуць з граніцы на даўжэйшым яе прамежку павалоку змроку, мы б убачылі партыі перамытнікаў, якія цягнуцца да граніцы… Ідуць па трох, па пяцёх і нават па дзесяцёх і звыш. Большыя групы вядуць „машыністы“, якія дасканала ведаюць мяжу і пагранічча. Малыя партыі ходзяць пераважна на сваю руку. Ідуць нават жанчыны, па некалькі адразу, каб за золата, срэбра і даляры купіць у Польшчы тавараў і з ліхвой прадаць у Саветах. Ёсць і ўзброеныя групы, але іх вельмі мала. Зброю перамытнікі не носяць. А калі хтосьці з іх бярэ з сабой комін, дык пры затрыманні, калі бачыць, што мае справу не з хамамі, абрэзаў[2] якіх перамытнікі баяцца больш за ўсё, тады адкідае зброю ад сябе. Са зброяй ходзяць Алінчукі, Сашка і некаторыя іншыя перамытнікі, што маюць на тое вельмі важкія падставы.

Адхінуўшы заслону змроку з пагранічча, мы ўбачылі б акул граніцы: сялян з абрэзамі, карабінамі, рэвальверамі, сякерамі, віламі і каламі, якія цікуюць здабычу. Часам убачылі б і дыверсійную банду ў складзе звыш дзесятка ці некалькі дзесяткаў людзей, узброеных рэвальверамі, карабінамі, гранатамі, а зрэдку і кулямётамі. Убачылі б мы і канакрадаў, што пераводзяць скрадзеных коней з Польшчы ў Саветы і з Саветаў у Польшчу. Нарэшце, убачылі б незвычайную постаць… чалавека, які самотна перамервае пагранічча і пераходзіць мяжу… Найчасцей ідзе самымі небяспечнымі дарогамі. Крочыць з рэвальверамі ў руках, з гранатамі за пасам, з кінжалам на баку. Гэта шпіён… Стары, загартаваны, цудам ацалелы ў дзесятках сутычках, рашучы, нібы д’ябал, да шаленства смелы пірат граніцы. Усе баяцца яго: і перамытнікі і стражнікі, і агенты ўсіх падраздзяленняў выведкі і контрвыведкі, і сяляне… Злавіць перамытніка — запаветная мара! Але ўзбіцца на такую сатану — найстрашнейшая справа! Убачылі б і шмат іншых цікавых рэчаў… Пра некаторыя з іх раскажу далей у маёй аповесці».

Я ўчытаўся ў рукапіс. Вось ужо другі раз аднекуль з глыбіні турэмных лёхаў да мяне выцягваюцца рукі, замураваныя ад свету. Якая ж гэта жахлівая справа доўгімі месяцамі, гадамі сляпіцца над пісаннем, у страшнейшых умовах брацца за пісаніну людзям, якія да яе нясхільныя: не мець аніякай дапамогі, аніякай падказкі, аніякага заахвочвання, аніякай ўзнагароды, падаць пад цяжарам сумненняў, прасоўвацца ў поўнай невядомасці, у недасведчанай галаве круціць слова — новую прыладу, якая так адрозніваецца ад нажа і браўнінга, а пасля пасылаць разбухлую рэч у далёкі, адпаліраваны свет.

Той першы — гэта быў Урка Гвалтаўнік. De profundis[3] жыдоўскага гета, выцягнуты з турмы ўзмоцненага рэжыму, семнаццацігадовага тэрміну зняволення, падтрыманы дапамогай, ён хутка адшукаў у сабе мяшчанскія запатрабаванні, далікатным розумам ацаніў, што прафесія злачынцы не з’яўляецца дыхтоўнай. Ажаніўся з акушэркай, а выдавецтва як шлюбны падарунак ахвяравала яму шырокі французскі ложак. Пасля ён пачаў добра зарабляць на ганарарах з амерыканскіх газет.