Дарэчы, i тады ў Фларэнцыі, i пазней часта прыходзіла думка, што некаму падасца натуральнай, некаму — непамысным крыміналам. Вось мы прызвычаіліся ў сваю пару да адналінейнага ўпрымання выказвання Ф. Энгельса: “Межы ранейшага orbis terrarum былі разбітыя; толькі цяпер, пa сутнасці, была адкрытая зямля i пакладзены асновы дзеля пазнейшага сусветнага гандлю”. Ён меў, безумоўна, рацыю. Аднак ёсць тут i іншы ракурс. Вось як успрымаў той час аўтар знакамітай кнігі „Образы Италии” Муратаў: „Свет, у якім ён, фларэнтыец Кватрачэнта (XV ст.) жыў, быў невялікі, i далягляд ягоны быў замкнёны лысымі Апенінамі Пістойі з аднаго боку i пакрыты вінаграднікамі пагоркаў К’янці з другога. Яшчэ не надышоў час для турботлівых i сябелюбівых душ, што лічаць Айчынай увесь свет, а па сутнасці ўсім чужых i ўсюды непатрэбных. Айчына — гэта Фларэнцыя, яна — новы Рым i новыя Афіны, яна — храм, майстэрня, месца, ахоўваемае Богам i ўлюбёнае багамі”. „Лічаць сваёй Айчынай свет”, „Мой адрес не дом и не улица, мой адрес — Советский Союз”, „У Брытанскай імперыі ніколі не заходзіць сонца”. Свет зведаў i вялікую, i малую цану гэтых паняццяў. Сапраўды, народы даведаліся, што там, за даляглядам, у эпоху так званых вялікіх адкрыццяў. Але зведалі i іншае: прыніжэнне залежнасці, таму што гэта была эпоха не толькі адкрыццяў, але i заваёў. Калi карыстацца прынятай у раманскіх краінах тэрміналогіяй, эпоха Рэканкісты. Час людзей, „усяму чужых”. Ці не таму Іспанская каланіяльная імперыя вярнулася да проста Іспаніі, i высакамерныя англічане ўжо не маглі дабраць гонару на месцы былой імперыі Габсбургаў узніклі суверэнныя дзяржавы...

Магчыма, таму ў Фларэнцыі так відавочныя знакі прысутнасці тых, для каго яна была не толькі часткай свету, але i светам, светам, які пакідалі i ў які вярталіся, свету, у якім Дантэ „пазнаваў знакі старажытнага полымя”. Гэтыя знакі старажытнага полымя — яны прачытваюцца i ў нас. Тыя адзіныя, сакральныя — што ўваходзяць у сістэму знакаў i вымярэнняў, ведамых i іншым. Людзям чалавечай супольнасці, у ix раз’яднанасці i ix згодзе. Ці зможам мы ў гэтай супольнасці зноў сцвердзіць сябе як дзяржава, як роўныя з роўнымі? Ці зможам пазбавіцца ад фантомаў, комплексаў i варагавання? Ці пабудуем новыя i ці ўзновім старыя палацы? Прыгожыя, на хвалу Богу i хараству? Ці з’явяцца ў нас мецэнаты ўзроўню Медычы, Сапегаў i Радзівілаў? ...

Пра гэта думалася ў Фларэнцыі. Колькі ўжо вякоў па брукаванцы горада заварожана ходзяць турысты, a будынкі трывалыя i дагледжаныя, колер палацца i бажніц застаецца спакойным, але не выцвілым, не бляклым — тэракотава-карычневым, высакародным: „плашч такога колеру быў бы да месца на плячах караля, што хавае свой лёс пад апранахай спадарожніка” (Бернсан). Высакапышна? Мусіць. Але Фларэнцыя настройвае на высокі лад. Тут з’яўляецца патрэба згадаць радкі Дантэ, зразумець, што меў на ўвазе Піко дэла Мірандола, калі разважаў пра тое, што ёсць годнасць, зразумець знаўцу класічнай латыні i аўтара трактата „Пра насалоду” Ларэнцо Валлу.