Я прынёс бутэльку гарэлкі. Сябра адразу выпіў амаль палову пляшкі. Потым закурыў папяросу, сплёўваючы направа і налева, прамовіў:

— Нічога. Ты гэта надта не бяры да галавы. Дадзім сабе рады і Лорду дапаможам. А да Кручка трэба матку паслаць. Пойдзем да яе.

Пераступілі парог. Шчур коратка расказаў маці Кручка пра здарэнне з яе сынам. Бабулька хуценька апранулася і разам са Шчурам пайшла з хаты.

Развітваючыся, Шчур наказаў мне:

— Ты далёка не адыходзься. Калі ўсё параблю ў мястэчку, вярнуся да цябе.

Шчур з’явіўся назаўтра ўвечары. Ужо быў п’яны. Сардэчна прывітаўшыся са мной, вымавіў:

— Так, браце, пачнем работу! Вырабім ім скуру!

— Каму?.. Якую работу!..

— Паўстанцам. Я ім: халера, ні адной групы не прапушчу! Усе пакладу! Толькі трымацца клёва!

Мы сядзелі ў пакоі Кручка. Яго сястра нешта рабіла на падворку.

— Дзе Кручок? — запытаўся ў Шчура.

— Павезлі ў віленскі шпіталь. Трэба будзе рабіць аперацыю. Матка Кручка паехала разам з ім.

— А дзе Лорд?

— Адаслалі ў Івянец. Да следчага.

— Пра якую работу ты казаў?

— Стоп! Тут шмат гутаркі. Трэба выпіць… Пасля растлумачу ўсё падрабязна.

Мы выпілі бутэльку гарэлкі, і Шчур пачаў казаць:

— Пакуль на мяжы працавалі нашы фартоўцы, усё было: маё ўшанаванне!.. З’явіліся паўстанцы. Ходзяць за некалькі грошаў. Адзін у аднаго адбівае работу. Адзін другога засыпае. Можна сказаць, не фартоўцы, а хамы! Машыністы ў іх таксама гады. З імі нават «дзікія» не хочуць знацца. Яны клікалі да сябе ў машыністы Сума, дык ён адказаў, што галодны будзе сядзець або ваду жыдам цягаць, чым са жлабамі справу мець! Тое самае сказаў і Бульдог… Некалі перамытнік — то быў зух, а зараз — альфонс, гультай альбо шпанюга! Зараз за пляшку гамэры паўстанец лепшаму хлапцу лязо ў бок усуне. Так, як зрабілі Кручку па намове Альфрэда! I ведаеш, што я зараз прыдумаў?

Я быў вельмі здзіўлены такой незвычайна доўгай для Шчура прамовай і запытаўся ў яго:

— Уласна і жадаю даведацца хутчэй, што ты задумаў.