— Хачу паўстанцкія групы разбіваць і тавар забіраць. Калі гэтак доўга рабіць, купцы перастануць ім даваць тавар. Зразумеў?

— А як уведаеш, куды ідуць?

— Пра ўсё даведаюся ці ў машыністаў, ці ад хлопцаў з груп, ці сам высачу. Дам рады!.. Будзем «крыць» альбо тут, на паграніччы, альбо, сама лепш, у Саветах!

Шчур з усё большым запалам расказваў, як мяркуе весці работу. Паддакваючы, я ўлазіў у размову са сваімі заўвагамі. Незадоўга перад адыходам сябар вымавіў:

— Пазбавілі, чэрці, нас добрых хлапцоў і працы! Але ж і мы ім пакажам па чым фунт перцу!

Праз некалькі дзён з Вільні вярнулася маці Кручка. Яе сын памёр у шпіталі, і матка з дачкой выплакалі па ім усе вочы. Калі глядзеў на іх роспач, мяне ахоплівала ўсё большая нянавісць да паўстанцаў. З нецярпеннем чакаў Шчура, але ён недзе прапаў, і я ўжо пачаў баяцца за перамытніка. Праз некалькі дзён ён прыйшоў. Радасна прывітаўся са мной:

— Даўно б пайшла работа, але не хапала трэцяга хлапца!.. Трэба, каб яго не ведалі паўстанцы.

— Знайшоў?

— Знайшоў! З’ездзіў за ім аж у Радашкавічы!

— Хто гэта?

— Янка Грабар. Ты яго не ведаеш! Клё-ё-вы хлапец! Надзейны і баявы! Да любой працы здатны! I не жмінда… Ведаеш, дзе яго пакінуў… для пачатку…

— Дзе?

— У Петруся Філосафа. Сёння ўвечары прынясём сюды шмат розных рэчаў. Я буду жыць у мястэчку і ўсё выведваць, а вы тут… Трэба пагаварыць з маткай Кручка.

Паклікаўшы бабульку, запыталіся ў яе, ці згодна трымаць нас у хаце, бо мы хочам адчыніць тут пункт. З радасцю згадзілася. Шчур жа паабяцаў добра ёй плаціць!

— Але ж я і так магу! — прамовіла бабулька. — Вы былі яго добрымі сябрамі… Жывіце, як у сябе дома! — і пачала плакаць.

— Вы, мама, не плачце! — адказаў Шчур — Яшчэ пажывём!.. He трэба кідацца ў роспач. Прапала! А з пункта будзеце мець працэнты. Калі доўга шчасліва папрацуем, то збярэце Гэльцы на пасаг!

Я забыўся напісаць, што Каро — сабака Кручка — загінуў пад час бойкі з паўстанцамі. Абараняючы свайго гаспадара, ён кінуўся на іх. Паразрываў рукі, ногі, твары. Аднак адзін з паўстанцаў, лежачы на падлозе, распароў яму знізу бруха.

Таксама забыўся напісаць, што Юлік Вар’ят памёр у шпіталі ад сухот. Пра гэта паведаміў мне праз Шчура Пятрусь Філосаф.

Увечары разам са Шчурам прыйшоў новы сябра — Янка Грабар. Гэта быў мужчына сярэдняга веку, дастаткова моцны і вельмі спрытны. Меў светлыя валасы, якія наперадзе выпалі, і там утварылася досыць вялікая лысіна. Увесь час смяецца і прыплюшчвае ўважлівыя шэрыя вочы. Яму магло быць гадоў 40. Часта паціраў далоні і казаў: «Пайшло!.. Першая катэгорыя!»

Сябры прынеслі два вялікія пакункі. Распакавалі мы іх на гарышчы, дзе мелі схованку і куды можна было, не будзячы маткі Кручка і Гэлю, лёгка залазіць па страсе, а пры небяспецы — уцякаць ва ўсе бакі праз спецыяльна зробленыя для гэтага ў даху дзверцы. I скрозь паблізу рос лес.