Неўзабаве вярнуўся Шчур. Ён прынёс стос ладных яловых лапак. Пачаў высцілаць імі дно магілы. Пасля вылез наверх і сіпатым голасам вымавіў:

— Ну… трэба скончыць!

Мы апусцілі ў магілу цела Грабара. Шчур спусціўся ўніз і паправіў яго там. Паклаў уздоўж цела рукі і сказаў мне:

— Дай машыну… наган… Няхай мае хлапец!

Ён паклаў зараджаны наган ля далані правай рукі Грабара і пачаў, спяшаючыся, закрываць цела яловымі лапкамі. Пасля вылез наверх і вымавіў, нахіляючыся над магілай:

— Ну, бывай, Янак!

Ён пачаў хутка ссыпаць зямлю ў яму. Зсоўваў яе рукамі і нагамі. Неўзабаве яма была засыпана. Шчур утаптаў зямлю нагамі.

— Можа, пакладзём на магілу камень? — запытаў я Шчура.

Той хвіліну думаў, пасля зморшчыўся, махнуў рукой і прагаварыў:

— He трэба… I так яму нялёгка было… у жыцці… Ты не ведаеш…

Змоўк.

Я давёў да ладу вогнішча. Зноў пачаў ісці дождж. Уверсе свісцеў, плакаў, завываў вецер. Зрываў з дрэў жоўтыя лісты і засцілаў імі магілу Грабара.

Грабар, наш надзейны калега, загінуў у канцы залатога сезона (як і Сашка Вэблін). I ўсё навокал было прыбрана ў золата. Залатыя дываны ляжалі па лясах, золата вісела на галінках дрэў, золата засцяліла яго магілу.

Набліжаўся вечар. Я развёў большае полымя. Шчур страпянуўся. Выняў з сумкі пляшку. Пачаў мыць спірытусам рукі і твар, на якіх была кроў сябра. Абцёр іх хусткай. Пасля закурыў папяросу, сеў ля вогнішча і доўга, задумаўшыся, глядзеў у полымя. Курыў папяросу, сплёўваў на вуглі і пра нешта думаў, думаў, думаў…

Змяркалася. Цемра накрыла лясы. Змрок ахутаў усё жалобным вэлюмам.

Вецер памацнеў. Дождж не спыняўся. А зверху, з дрэў, усё ляцела на зямлю золата.

* * *

Зараз працавалі без усялякай сістэмы. Шчур нічога не абдумваў. Накрывалі сланоў адкрыта. Працавалі са злосцю і напорам. Амаль не мелі часу на адпачынак. Паўстанцы хадзілі штораз радзей. Шмат груп пакінула зусім работу, а тыя, якія яшчэ працавалі, хадзілі па далёкіх акружных дарогах. Але і там даставалі. Інтуіцыяй адчувалі іх сцежкі.

Была толькі адна група, якую ніколі не чапалі, хоць было вельмі лёгка яе ўзяць. Гэта «дзікія». Зараз вадзіў іх Дысек Магель, 12-ты машыніст «дзікіх» і 12-ты вар’ят. Болека Камету бальшавікі забілі з засады. Ён ноччу ўзлезь ім на карабіны, і забілі яго некалькімі кулямі… Знік Камета з пагранічча. Загінуў першы мачыморда.

Неяк я заўважыў, што ў галаве Шчура памяшалася. Пачаў уважліва за ім назіраць і пераканаўся ў гэтым. Неўзабаве пасля смерці Грабара мы злавілі пяць сланоў. Забралі тавар, які тыя неслі ў Саветы.