— Ну, а як выглядае беларуская гармата?

— Сякера, — кажа Грабар. — Дай у лоб, конь не вытрымае!

Ад лугавін да нас набліжаецца гурт дзяўчат з граблямі ў руках. Спадніцы ў іх высока пападтыканыя, кашулі потныя. Як на парадзе, трасучы цыцкамі, праходзяць побач, пакідаючы пасля сябе моцныя пахі поту, сыру, цыбулі і гною. Паглядзелі ўважлівымі каровінымі вачыма без выразу і пайшлі далей, з выклікам калыхаючы бёдрамі.

— Ганка, у цябе каса заплялася! — крычыць Грабар.

Адна з дзяўчат датыкаецца даланёй шыі.

— He ззаду… спераду! — кідае ёй Грабар.

— А што б цябе трасца ўзяла, — адказвае Ганка.

Астатнія дзяўчаты паказваюць у шырокіх усмешках ружовыя дзясны і па эскадрону здаровых белых зубоў.

— Прыходзьце, хто хоча, да Акуліны. Пагуляем! — крычыць услед дзяўчатам Грабар.

— Добра, — адгукаецца здаля адна з іх.

Сядзім далей на камені. Надыходзіць цёплы веснавы вечар. Змяркаецца. Грабар падымаецца з месца і, сціснуўшы кулакі, пацягваецца, аж косці трашчаць.

— Ну, пайшлі! Пагуляем, першая катэгорыя!

Крочым вузкай крывой вуліцай у глыб вёскі. Усё тут натуральна: смурод, бруд, голад… Жанчыны таксама: калі прыгожыя — дык прыгожыя, калі брыдкія — дык брыдкія. Ва ўсёй вёсцы не знойдзецца гарсэта, парыка, штучных зубоў. Толькі крыху румян, пудры і памады. I то ў адной з дзвюх, больш заможніх, хацін, якія знаходзяцца ў цяснейшым кантакце з мястэчкам.

8

8

Ноч цёплая і ціхая. Цёмнае неба пакрыта мноствам зорак, якія асвятляюць мясцовасць на значнай адлегласці. Сяджу на беразе высокага, у некалькі метраў, адхону, унізе якога ляжыць тракт, што вядзе з Ракава на Менск. У левай руцэ трымаю ліхтарык, у правай зараджаны парабелум.

Уважліва ўглядаюся ў напрамку моста, які знаходзіцца ў ста кроках ад мяне. Сюды далятае шум вады, але я не бачу ні моста, ні рачулкі. Злева ад моста вада булькае па каменнях. Чакаем паўстанцаў, якія будуць вяртацца гэтым шляхам з Саветаў, несучы скуркі. Павінны, як лічым з дакладнай інфармацыі і ўласных назіранняў над мясцовасцю, перайсці па камянях рачулку, а пасля, праз выкапаную ў доўгім узгорку дарогу, выйсці на вялікую паляну. Тут дарога ўтварае нешта накшталт яра шырынёй на чатыры-пяць метраў, а ўдоўжкі на некалькі дзесяткаў крокаў.

Я знаходжуся з аднаго боку, а Шчур насупраць, каля ўвахода ў гэты штучны яр. Зручная пастка для групы, за якой палюем два тыдні і якая ўжо тройчы выслізгвала ў нас з рук. Ім неяк дзіўна шанцуе! Гэта нас дражніць, і мы з упартасцю высочваем іх далей. У гэтым яры робім засаду тры начы запар.

Стаіць сярэдзіна жніўня. Лета адплывае. Чацвёрты месяц палюем на паўстанцаў. Схапілі больш дзесяці груп. Напэўна, больш, чым стражнікі з двух бакоў граніцы на працягу ўсяго года. Малыя партыі паўстанцаў, якія ходзяць на ўласную руку, не чапаем увогуле: гэта занадта дробная для нас рыба. Высочваем вялікія групы, якія пераносяць дарагі тавар. Некалькі груп разбілі ўшчэнт, бо купцы, убачыўшы сталыя правалы, перасталі даваць ім тавар. He раз працуем «на моцю» з машыністамі тых груп, або з іх членамі, якія дамаўляюцца са Шчурам у вялікай таямніцы перад астатнімі сябрамі. Менавіта яны паказваюць дакладныя дарогі і пункты, а мы наладжваем засады ў Саветах. Імітуючы падпольнікаў, чэкістаў, сексотаў, бярэм іх «жыўцом», перш чым тыя здолеюць зразумець, што адбылося і хто мы такія.